Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн , АУЗ, нэрт зохиолч Бөхийн Бааст абугай 98 насандаа тэнгэрт дэвшжээ.Ум сайн амгалан болтугай Ум ма ни бад мэ хум
Орчин үеийн Монголын утга зохиолын хүндэт хойморт заларсан хамгийн өндөр настан буурал бол Бөхийн Бааст гуай билээ.

Бөхийн Бааст нь Монголын шинэ үеийн уран зохиолын "амьд архив" төдийгүй зохиолч, уран бүтээлчдэд үлгэр дуурайл болж яваа XX зууны их утга зохиолын томоохон төлөөлөгчийн нэг билээ.Эргэж монголдоо номын гэгээ сацруулан төрөөрэй та минь

 Тэрбээр 1921 оны намар цаг дор Баян-Өлгий аймгийн Алтанцөгц суманд төржээ. Яруу найраг, үргэлжилсэн үг, хүүхдийн уран зохиол гээд бүх төрлөөр туурвидаг эл уран бүтээлч бага, дунд сургууль, Москва хотын М.Горкийн нэрэмжит Утга зохиолын дээд сургууль 1964-ийг төгссөн. МЗЭ-ийн хороо болон түүний харьяа сонин, сэтгүүлд өнө удаан жил үр бүтээлтэй ажиллаж ирсэн нэгэн.

1936 оноос уран бүтээлээ эхэлж, "Толбо нуур" зохиол нь 1947 онд хэвлэгджээ. Хүүхдийн уран зохиолын "Гурван ишиг" 1957, "Хөөрхөн Баадий" 1959, "Бушуу туулай" 1967, өгүүллэг, туужийн "Алтайн цэцэг" 1965, "Хунгийн дууль" 1970, "Хөвчийн бор" 1977зэрэг 60 гаруй түүвэр, хэд хэдэн роман бичсэнээс гадна "Мандухай сэцэн хатан" зэрэг жүжгийн зохиол бичиж олон тооны ном судар эмхэтгэн редакторласан аж. "Намрын уянга", "Дарьсүрэн" туужаараа МЗЭ-ийн нэрэмжит шагнал 1966, "Хангайн бор" тэргүүтэй холбоо туужаараа Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал 1969 тус тус хүртжээ. Түүний Монголын оюуны салбарт оруулсан жинтэй хувь нэмрийг нь үнэлж Монгол улсын "Соёлын гавьяат зүтгэлтэн" 1999, Монгол улсын "Ардын уран зохиолч" 2006, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 107 жилийн ойг тохиолдуулан Хөдөлмөрийн баатар хэмээх эрхэм дээд цолыг олгосон байна.

Бөхийн Бааст нь Монголын шинэ үеийн уран зохиолын "амьд архив" төдийгүй зохиолч, уран бүтээлчдэд үлгэр дуурайл болж яваа XX зууны их утга зохиолын томоохон төлөөлөгчийн нэг билээ.

Б.Бааст товч намтар
1921.9.10 нд Баян-Өлгий аймгийн Алтанцөгц суманд төрсөн. 1964 онд Москвад М.Горкийн нэрэмжит утга зохиолын дээд сургуулийн дэргэдэх дээд курс төгссөн. 1936 оноос уран зохиол бичиж эхэлсэн. 1966 онд “Намрын уянга” “Дарьсүрэн” туужаараа МЗЭ-ийн шагнал, 1969 онд “Хангайн бор” “Намрын уянга” номоороо Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал, 1999 онд СГЗ цол авсан.

Б.Бааст номнууд
“Толбо нуур” 1947он
“Хань нөхөд” 1947
“”Цогт тайж” 1952
“Гурван ишиг” 1957
“Халзан бухандай” 1957
“Бороо” 1958
“Утаа” 1958
“Чоно” 1958
“Алтан жимээр” 1959
“Хөөрхөн Байдий” 1959
“Хүрлээ” 1960
“Гэнэн хонгор цаг” 1961
“Хяруу унасан цагаар” 1962
“Алтайн цэцэг” 1965
“Бушуу туулай” 1967
“Хүний сайхан сэтгэл” 1967
“Одтой тэнгэрийн доор” 1968
“Алтайн хоёр өнгө” 1970
“Алтан хурга” 1970
“Хунгийн дууль” 1970
“Алтайн хөх дөнөн” 1972
“Ганган улаан тэмээ минь” 1975
“Намрын уянга” 1975
“Хөвчийн бор” 1977
“Хаврын салхи” 1978
“Хоёр тууж” 1981
“Буу дуу хёр” 1981
“Галуу шувууны дэгдээхэй” 1981
“Яруу найргийн жигүүр” (казах) 1982
“Шарга даага” 1983
“Дөрвөн туужийн бор” 1986
“Чонын буян” 1987
“Хоёр дусал нулимс” 1987
“Цагаан тугийн намаг” 1990
“Миний эх орны өглөө” 1990
“Цаассан шувуу” 1999
“Тахир махир хоёр” 1999
“Цогт сүмбэрийн хүү” 2000
“Уйтай сэрүүн намар” 2001
“Ийм нэгэн охин байжээ” 2001
“Сагсалдай” 2001
“Удвал Оюун хоёр минь” 2004
“Алаахай саарал” 2004
“Дөрвөн туужийн бор” 2005
“Хадхүүгийн өдрийн тэмдэглэл” 2005
“Хөвхөрийн хөх хүрэн уулс” 2007
“Шадавлин зуслангийн өгүүллэг” 2007
“Алтан дэлтэй цэцэг” 2007
“Бага насны гэгээн мөрнүүд” 2007
“Гэрийн хээрийн хоёр амт” 2007

Wiki : Бөхийн Бааст

Энэ оны нэгдүгээр сарын 8-ны өдөр зохион байгуулагдсан "Утгын чимэг" наадамд гуравдугаар байр эзэлсэн MNB.mn сайтын нийтлэлч Б.Цоожчулуунцэцэгийн "Булангийн зогсоол" өгүүлллэгийг  та бүхэнд хүргэж байна.

БУЛАНГИЙН ЗОГСООЛ

Сувилагч бүсгүй, асрагч эмэгтэй хоёр Должинг өргөн тэргэнцэр дээр нь суулгаж, өрөөний булан руу түлхээд, өнгөө алдаж гандсан ор дэрнийх нь даавууг хальт тэнийлгэх аядан, хуучин муу бүтээлгээр бүтээж орхиод гарч одлоо. Ахмад настнуудын асрамжийн газар нэртэй намхан цагаан байрны умгар жижигхэн өрөөний яг энэ буланд Должин найман жилийг тэргэнцэр дээр өнгөрөөжээ. Тэглээ гээд тэр хэзээ ч хэнд ч гомдол гаргаж байсангүй.

Дөнгөж мэдээ орж байсан дүрсгүй жаахан охин согтуу, орилж загнах ааваасаа айж авдрын булангийн цаагуур нуугдахдаа л булан бол хамгийн аюулгүй газар юм гэдгийг анх ойлгосон. Тэгээд архинд дуртай, авир чангатай хойд эцгээсээ нуугдаж, аль нэгэн буланд хумсаа хэмлэн ганцаараа суудаг болжээ. Сурагч болсныхоо дараа дэггүйтсэн хүүхдүүдийг шугамаар хайр найргүй цохиж, загнаж, зандрах багшаасаа айхдаа булан бараадан чимээгүйхэн нугдайн суудаг байлаа. Буланд л сууж байвал хэн нэгний харцнаас, бас аюул заналаас хол байх юм байна гэсэн бодол тэр үеэс Должингийн тархи оюунд бат нот суусан. Хэний ч нүдэнд үл өртөх, хэнтэй ч нээлттэй чөлөөтэй эс харилцах, доожоогүй, учир битүүлэг охин булан бараадан арван жил суусан.

Түүнд онцгой дурсамж гэж байсангүй. Баярлан хөөрөх хүүхдүүд, уярч, догдлох охид, анхны хайрын тухай хөнгөхөн санаашрал, хүүхэд насны баяр баясгалан бүхнийг тэрээр чимээгүйхэн булангаас харж суусаар сургуулиа төгсөв. Царай зүсээр хэний ч анхаарлыг үл татах, хэнтэй ч үл ярих булангийн охинд мөрөөдөл асар их мөрөөдөл байсан. Харин тэр мөрөөдөлдөө хүрэх тухай хэзээ ч бодож байсангүй. Өнөөх сайхан мөрөөдлүүд нь түүний хүүхэд настай хамт буланд шингэн хоцорсон. Тэр сургуулиа төгсөөд хүнсний үйлдвэрт туслах ажилчин болж, өрөөний буланд чимээгүйхэн суугаад гурилан боов савладаг болжээ. Должин хэзээ ч бусад хүүхнүүд шиг гоёж гангалахыг чухалчилж байсангүй. Найр наадам, зугаа цэнгэлээс үргэлж хол явж ирсэн. Хэнтэй ч үл нөхөрлөх, хэн нэгэнд хэзээ ч үл гомдоллох бүсгүй булангийн тэр л сандал дээр суусаар бараг гуч шахам жилийг өнгөрүүлсэн. Тэрээр гялалзсан хар нүдтэй, сэргэлэн бор залууг хараад сэтгэл нь хөвсөлзөн зүрх нь хүчтэй хүчтэй цохилдог, зарим шөнө түүнийг зүүдэлдэг байсан.

УТГЫН ЧИМЭГ-2018 наадмын тэргүүн байрын шагналт яруу найрагч С.Дамдиндоржийн өгүүллэг

ГУРВАН ХЭМЖЭЭС

Дорнын тооллоор зул сар барагдах шөнө Загар хачин их гэрэл туяатай зүүдлэв. Тэнгэр нь гүн цэнхэр, моносны цагаан цэцэгс малгайлсан цас бударсан мэт цагаан, үнэр бал бурам шиг анхилам. Ганганд шургасан харанхуй ширэнгийн хөвд мөчрийг санагдуулам үзэсгэлэнт хавцлын ирмэгт Загар шав шар дээлтэй сууж байх аж. Хачирхалтай нь өмссөн тэр гоёмсог шар дээл бол түүний тэрслэгч анд Сугарынх байх юм гэнэ. Хажуугийн булагийн эх довцог дээр саяхан идшэнд нядалсан хоёр жилийн сувай хар халзан үнээ нь сарлагийн боодой шиг цасан цагаан тугал хөхүүлэн зогсож байв. Хурц тод зүүднээс салж чадахгүй гайхах баясах зэрэгцэн, Загар сэрж гар чийдэн тэмтрэн ханын том цаг руу тусгавал дөрвөн цаг дөчин хормыг зааж байв. Энэ цагт үнэгэн харахуйд сэрдэг болоод уджээ. Тэгээд ёс юм шиг жимсний шилэнд давсагаа суллаад орчлонг эргэцүүлэн хэвтдэг заншил тогтжээ. Яг үүр цайхын алдад эргээд нойр хүрэх авч морь малын ажил монгол хүнийг ямар унтуулж хэвтүүлэх биш. Сайхан зүүд хэмээн билэгшээх сацуу, “Энэ муу Сугар зүүдэнд орохоос ч бас хоцрохгүй шүү” гэж унтууцав.

Загар нэг удаа малын эрлээр Сугарынд хонохдоо нохой унталтаар унтаж, эхнэртэйгээ яах нь вэ? гэж саваагүйтэн чагнаж байгаад нам унтаж, харин Сугар өглөө эртлэн босоод алдуул хэдэн адууг нь хөөгөөд ирсэн байж билээ. Сугарт хордсондоо “Надад олдохгүй байсан мал Сугарт олддог нь ч юув” гэж адгуус малд уур нь хүрч байжээ. Энэ мэтийг нэхэн санахдаа “Үргэлж нэг алхмын урд яваад байж шүү” гэсэн бодол гялсхийн орж ирэв. Тэр бодол даамжирч, Сугараас болж хорссон анхны хайрын зурвас зөрөг руу хөтлөн аваачив.

УТГЫН ЧИМЭГ-2018 наадмын дэд байрын шагналт зохиолч Т.Бум-Эрдэнийн өгүүллэг.(Сэтгэл хөдлөм)

ОЛОН БОЛООРОЙ (өгүүллэг)

Би яг одоо муу жаатгар эгчийгээ бодож сууна. Улаа бутарсан хацартай, жартайсан онигор нүдтэй эгчийгээ би “Жаатгар” гэж дуудаад уурлуулдаг байлаа. Бид хоёр ердөө нэг насны зөрүүтэй ч миний эгч надаас биеэр том, товируун охин байжээ. За, дээрэлхүү гэж учиргүй. Тоглосон ч, уурласан ч тэр намайг ганцхан хумиж дороо хийгээд, уурласан бол гөвшинө, тоглосон бол гижигдэнэ. Эг самбаагүй гижигдүүлэх гөвшүүлснээсээ дор шүү дээ. Цагаан сарынхаа хэдэн чихрийг хэр чинээндээ нуувч эгч аль цагийн хамаг л том чихрийг нь түүж идчихээд жартайтал инээж зогсдогсон. Миний зэвүү, дургүй хоёр зэрэг хүрэвч надаас толгой өндөр түүнийг яаж ч сарвалзаад дийлдэггүй байлаа.

Хөдөөний хүүхдүүд дөрөв тавтайгаасаа л хурга ялгаж, үнээ ивэлгэхээс эхлүүлээд малын захад зогсож, эцэг эхийнхээ гар хөлийн үзүүрт дэм болох гэж хичээцгээдэгсэн. Түүндээ ч дуртай. Би найм, эгч ес хүрдэг жилийн хаврын амралт юмдаг. Аав сум яваад эзгүй байлаа. Өглөөгүүр ая намдуухан байсан тэнгэр үд дундаас эхлэн бүрзийж, цасан шуурга нүүр нүдгүй балбаж эхэллээ. Ээж яаран сандран гарахад эгч бид хоёр ч зүгээр суугаад үлдсэнгүй. Ээждээ дэм болох гэж хонины захаар гүйлдлээ. Ээж “гэртээ ор, ор” гээд байгаа бололтой хоёр гараа савчаад байна. Эгч бид хоёр бараа, бараандаашуу бөртгөнөн гүйцгээв.

Нэг мэдсэн хонь хоёр тасраад нэг хэсгийг нь эгч бид хоёр дагаад гүйж явна. Эгч ч бүснийхээ үзүүрээр намайг уяад «Эгчийгээ дагаад гүйгээд байгаарай» гэж билээ. Энэ хооронд хонь ч нилээн холдсон хэрэг. Богино хөлийн мал ч гэлээ уруудсан л бол бидэн шиг амьтдад гүйцэгдэнэ гэж үгүй. Хаврын шуурга гэдэг нэг балбахаараа аархуу ч гэж жигтэйхэн. Сөрсөн нэгнийг сөхрүүлж байж л санаа амрах аятай. Туниа муутай зарим төлөг борлон энд тэндгүй л бөмбийлдөөд унаж байсан санагддаг юм. Миний нүүр ам тэсэхийн аргагүй чимчигнэж, амьсгаа авахад ч бэрхтэй болж хайрдаж хөлдсөн цас руу өөрийн эрхгүй шургачин уналаа.

Базарсадын Баттулга - Мөнгөн шөнө

36 дахь удаагийн Болор цомын эзэн

Эзнээ таньсан, шударга Болор цом боллоо. Яруу найрагч Б. Баттулга ах харин авсан шиг авлаа даа. 33 дахь цомыг авсансан бол гэдэг халаглалыг минь арчиж хаялаа. Шид онгод нь бадраг ээ.

Төрийн шагналт, Монгол Улсын Ардын уран зохиолч, яруу найрагч Шаравын Сүрэнжав

Их найрагч маань 2002 онд төр,нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Ш.Отгонбилэгийн хөшөөний нээлт дээр түүнд зориулсан энэхүү шүлгээ уншиж олон хүнийг уярааж билээ.Та минь бурхны орондоо тайван нойрсоорой.Ум сайн амгалан болтугай! Тэнгэрийн хүү буцлаа.

Тэнгэрийн хүү

Би тэнгэрийн хүү та нарын дунд ирсэн юм
Газрын охинтой гэрлэж нарны аяганаас цай уусан
Гашуун дарснаас хиртэж ганихарлын орон дээр хөрвөөж үзсэн
Цагаан цасан дээрээс будрахад хөөцөлдөн эрхэлж
Уулс сандайлан үүлсээс үүлсэд дүүжин хийж нааддаг байсан
Цагийн бороо тэнгэрээс асгарахад хөхрөн баясч
Утас дамжих шиг усан ширхэгээр нь авиран гарч
Оддыг сондор болгон хэлхэж цэцгийн толгойд зүүж өгч явсан
Би тэнгэрийн хүү та нарын дунд ирсэн юм
Хурмастын аянгаас гал могой ташуур шүүрэн авч
Бэртэгчний нурууг шалба ороолгон залхааж явсан
Мунхагийн хор шингэсэн хорголжийн хар нүднээс нь
Мугулзуу эвэртэй үхэрт хөллүүлэн бэртэж явсан
Муугийн гайг шившин хөөж бусдад ариуныг урин
Мөлхөж яваа хүүхдийн өвдөг дор цэцгийн дэлбээ ивж явсан
Хүний юу бодож явааг нүднийх нь харцнаас уншдаг байсан
Сэрлийнхээ сувгаар хурмастын өргөөтэй харьцдаг байсан
Сэтгэлийнхээ рашаанаас найраг болгон нэрж хүмүүст амсуулсан
Нэг нь амтархан шимж байхад нөгөө нь аяглан тамшаалж байсан
Аанай бас тургиж ч байсан алинд нь ч би гомдоогүй
Би тэнгэрийн хүү та нарын дунд ирсэн юм

ХИС-ийн Сэтгүүлзүй, медиа технологийн тэнхимийн 2-р ангийн оюутан Н.Энхтэнгэр

"Алтан үзэг" сэтгүүл зүйн оюутны улсын наадмын Тэргүүн шагналт бүтээл.


Архи уудаг аавыгаа үзэн яддаг байсан юм болов уу?

Аавын уудаг архийг үзэн яддаг байсан юм болов уу?

Дэнжийн мянгын Цагаан байр цаашилбал захаа тойрон шавцгаах согтуу “шонхрууд”. Өдөр бүр тэд ямар ч шалтгаангүй гударцгаана. Элэг бөхтэйг нь яана. Эхнээсээ авахуулаад элс шороондоо булагдахаар л цаг өнгөрч яваа юмсан. Олон ч хүн ингэж боддог. Гарцаагүй! Учир нь энэ газрын хүмүүст нь битгий хэл хөрсөнд нь хүртэл архины нэвширсэн үнэр нэвт шингэсэн.

1999 он. Хавар зуны зааг дээр айлын хоёр дахь хүүхэд болон мэндэлсэн тэр өдөр жаргал зовлонг хамтад нь авчирсан өдөр байлаа. Охин үртэй болсондоо баярласан ээж, төрөхийн гадаа согтуу ирсэн аав. Эмнэлэгт амаржсан тэр хэдхэн өдөр магадгүй ээжид минь урт хугацааны дараах амар амгалан нь байсан ч юм шиг. Чухам миний хувьд яг эндээс л бүх зүйл эхэлсэн.

Үзчихээд өгье гэсэн ч үл олдох хувь заяа Чандага хэмээх хар модны ур шиг магшгар бор өвгөнд оногдсон ажгуу. Чандага Чандага л гэцгээгээд байсан чинь чүлдийсэн хар залуу л байсан даг гэж үеийнхээ охидтой аальгүйтэж байсан Дэлгэрмаа охиныг нэг л өглөө хөтөлж аваачин гэргий заяанд аргамжсан Чандага энэ жил тавин таван насныхаа бусгаа булгиатай он жилүүдийг ардаа орхисон билээ.

 Царам хангайн даваа нь цалин мөнгөн дуулгатай

Царайлаг төрсөн Бурам нь харчуулын сэтгэлд уяатай

Булган хангайн даваа нь будан манан хөшигтэй

Бурханы дүртэй Бурам нь

Бусдын сэтгэлд уяатай гэж залуу зандан насандаа дуулагдаж явсан Бурмаа эмгэн болоод түүний ганц хүү Чандага хоёрын туулсан амьдрал эгэл нэгнээс тэс ондоо билээ.

-Цаана чинь баян Бархас цахилгаанд цохиулчихсан гэнэ. Гурав наяд авахуулчихсан юм байхаа. Ухаангүй байна гэнэ.
-Паа баларч дээ. Яаж яваад цохиулчихав. Тэсэх нь үү.
-Муу байна гэнэ. Харин ч хярвас болчихоогүй нь их юм.
-Ороолон нэгээр дутаж дээ. Олон хүнийг дээрэлхсэн ланчиг ихтэй тийрэн байгаа юм.
-Яахнав. Өчигдөрхөн өмнө нь гөлчигнөж байгаагүй юм шиг.
-Дайраад гаръя даа. Давилуун зантай дээрэмчин ч гэлээ, морьтон удмын Монгол цус буй биеэр нь эргэцэж байгааг нь бодоод ороод гаръя.
-Тэгье дээ.

Орцны гадаа. Зуны шөнийн тэнгэрт одод хаа нэг гялтагнан сүүмэлзэнэ. Зөөлөн сэвшээ салхинд улиасны навчис янагийн үгс хэлэлцэх шиг. Орчин тойрон хөл хөдөлгөөнгүй, нам гүм. Аварга том хөдөлгүүр шиг үргэлж дүнгэнэж байдаг их хот сая л нэг амарч дээ гэмээр.
Хорин хэдхэн настай залуу орцны үүдэнд ганцаараа гунигтайхан сууна. Тамхиа уушгиндаа бүхнийг шингээх гэсэн мэт шуналтай уртаар сорон, суунаглах утааг нь их л сонин зүйл мэт ширтэнэ. Тамхины саарал утаа ам хамраас савсан эрхлэн бүжих мэт орооцолдон байснаа аажмаар сарниж орхино. Хэн нэгэнд сэтгэл зүрхээ уудлан яримаар, эсвэл зүгээр ингээд ганцаараа хэдэн цагаар суумаар ч юм шиг. Юу хүсээд байгааг мэдэхгүй, зүгээр л дотор нэг л бачуу, агаар дутагдав уу ч гэмээр.

Уг нь эргэж хармаар л санагдана. Гурван давхрын хамгийн захын цонх гэрэлтэй байгаа болов уу, тэр цонхон дээр хэн нэгэн түүнийг харуулдан зогсоо болов уу гэж мэдмээр санагдана. Гэвч бардам сэтгэл, эсвэл түрүүнээс хойш дотор бачууруулсан тэр их цухалдал хориглоод чадсангүй.

Тунгалаг Горганд зөвшөөрөхөөс өөр аргагүйгээ ойлгон санаа алдсанаа түүний өмнө очин зогслоо. Горган инээмсэглэн ухаантай охин гээд түүний гараас нь татан өвөр дээрээ суулгалаа. Гэнэт тар нярхийх чимээ гаран хаалга хүчтэй онгойв. Хоёул цочин эргэн хартал Цогт зогсож байх нь тэр. Тунгалаг байдгаараа айн чичирсэндээ хоолой нь бөглөрчих шиг болов. Цогт өөдөөс нь тийм гэхийн аргагүй хилэнт нүдээр хяламхийн хараад
Чи арайч дээ муу банзал эм хэмээн хэлтэл Горган өөдөөс нь ийм л байна даа залуу минь гэх шиг доогтой нь аргагүй жуумалзлаа. Цогт үсэрч очин Горганы толгойноос хоёр гараараа үсдэж байгаад өвдөглөтөл түүний хамар нь чихэгдсэн бололтой цус олгойдоод ирэв. Тэрээр тэр чигтээ эргэж ч харалгүй хөлдөө тааралдсаныг өшигчин хараал урсгасаар өрөөнөөс гүйсээр гарлаа.
Цогт тэндээсээ гараад ухаан жолоогүй машинаа жолоодон явна. Бодохоос дургүй нь хүрч үзэн ядаж эхлэв. Тэрээр хурдны замаар нааш, цааш сүлжин давхина. Нүдэнд нь Тунгалагын саяны байсан дүр харагдаад, арай ч дээ... яагаад ийм гэж... би сая яах гэж буцаж очив оо... мэдэхгүй чигээрээ байсан бол дээр ч байсан юм бил үү... даанч сүүлийн үед их хачин байсан юм... бүр эз хатгаад буцмаар санагдаад... хэмээн өөрөө өртэйгээ үглэн давхисаар. Тэрээр гэртээ орохоосоо өмнө дэлгүүр орж нэг шил виски авлаа. Ажил руугаа утасдан бие муу байна хэмээн нэг өдрийн чөлөө гуйтал тэгэлгүй яахав хурдан эдгээд ирээрэй хэмээв.

Цогтоо ажлаасаа ирэн хоол хийж идэх санаатай махаа гарган гэсгээн сууж байтал утас нь дуугарлаа. Найз Жаргал нь утасдан юу хийж байна, манайд Монголоос хоёр хүүхэн ирсэн хүрээд ир хэмээн дуудлаа. Цогтоо ч маргааш нь амрах байсан тул зүгээр байхаар очиж нутгийн сонин сонсонгоо танилцъя хэмээн гангалж аваад гарлаа. Жагаагийнд очвол түүнээс гадна хамтдаа виз гараад хүрээд ирлээ хэмээн хоёр хүүхэн сууж байна.
Цогтоо ч гар барин мэндлээд хол ойрын сонин дуулангаа авчирсан Хар Чингис архи, ааруулыг таашаан хүртэж тэрүүхэндээ даруухан загнан сууна. Түүний нүдэнд Тунгалаг хэмээх зэгзгэр хүүхэн тусаад болохгүй байв. Гэвч Цогтоо яаж хөдлөхөө мэдэж байгаа болохоор намбатайхан их зан гарган тэгэс ингэс хийн харьцаж байлаа. Тэр дөрөв ойр зуурын зүйл хаман ярьсаар. Гэтэл Тунгалаг
Бид хоёрт ажил хэрэгтэй байна тус болооч хэмээн учиртайхан инээмсэглэн гуйлаа.

“Өлзий эмгэний ганц хүү эхнэр авсан гэнэ ээ” гэж нутгийнхан сонин болгож хөөрөлдөнө. “Намар цагийн тариа хураалтаар оюутан залуусыг сонжин явсаар нэг охинтой учир ургуулсан нь, жилийн дараа хүүхэд тэврээд хүрээд ирсэн юм гэж зарим нь мэдэмхийрнэ. Тэр охины анхны амьдрал бүтээгүй юм гэнэ лээ гэж бас нөгөө нь хужирлана. Сургууль соёл ч төгсөөгүй Ганбааг ер нь ямар олигтой хүүхэн тоох вэ гэж Дулмаа шаралхана. Цаадах чинь нутгаасаа холдож үзээгүй мөртлөө энэ удаа өөрөө яваад аваад ирсэн юм гэнэ лээ...” гэхчлэн үнэн худал нь мэдэгдэхгүй олон янзын цуу яриа ам дамжин тархана. Ямартай ч Ганбаагийн “Хуримын тов” тодорхой болж, айл болгонд урилга хүргэжээ.
Ургац хураалтын ажил эхлэж, хөндийд машин техник сүлжилдэн, хол ойроос ирсэн хүмүүс бужигналдан байхад Ганбаа шарга морио уначихсан ногоон талбайг чиглэн хатируулж яваа харагдана. Өлзий эмгэн үхэр тугалаа бэлчээрлүүлчихээд, үдийн алдад хүүгээ сэрээж “Ажил хийж байгаа хүмүүст цайны сүү дөхүүлэнгээ, Самдан дарга ирсэн байна уу, мэдээд ир” гэж явуулсан нь энэ аж. Ганбаа мориноосоо бууж, богцтой юмаа сугалдаргалан хүмүүсийн зүг алхална.

Тоонын дааган дээр суусан болжмор үүрэглэм нам гүмд гуа гүргэмийн үнэр сэнгэнэхүй енгэнэтэл санаа алдах өтөл насны лам гэрийн хоймор дахь бурхан тахилынхаа өмнө тахим бохирон сөхрөн суугаад нүдээ анин залбирч намбархана.Олон жилийн утаа исэнд бартагтаж бүүдийсэн Манал бурханы дүр шилэн хоргон дундаас дүрлийж,өмнүүр нь өрөөтэй гуулин том цөгцөн дэх усан өргөлд тунарч толидоод аниргүй амирлангуй.Зуны дунд сар шувтрах өнгөндөө орчихоод байдаг хүү маань ирдэггүй юм байхдаа.Батхаан хайрханаад манхагаа үүрээд мачийж хүрээд бумбан ягаандайгаа түүж эмээ базаах сан.Яг өдийд л эмийн ид нь бүрдээд бундайж байгаа даа 2 л хоног хэтэрчихвэл хэргээ барна гэдгийг мэдэх өвгөн маарамбын сэтгэл бачууран яаравч төдийлэн өндөлзөөд байсангүй залбиралдаа намбайж сууна.Өвгөн жилийн жилд л хавчиг үүрэг үүрсэн бадарчин гэгчээр даянчлан одсоор.Нэг хоёр сар хиртэй явган яваад ирэхдээ өмссөн хувцас нь жаахан гундснаас өөрөөр нүд нь гялалзаад олзтой мишээсээр зүдэрсэн шинжгүй ирдэг сэн.

1980-аад оны сүүл үе юмдаа. Нохой битгийн хэл хүн идэх юмгүй өлсөж байх цагт айлын жингэрийг харуулдан байж гөлөгтэй болов. Хурдан болохыг нь билэгдэж Түргэн хэмээх нэр хайрлав. Түргээ маань надтай тоглосоор жил шахуу болов. Эв нь таарвал үнэг туулай шудрахаар хурдан гөлөг болон өсч байлаа.

Тээр жилийн хэрээ нохой хоёр хэт ихэссэн зудтай жилийн хавар нохой устгалаар ирсэн буутай хүмүүс Түргэнийг минь авч явах нь тэр. Ижил дасал болсон найзаа нохой овоолсон хүүрийн цэгрүү оосорлуулан явахад нь хамаг чадлаараа тэмцмээр байсан ч “чамайг ч бас буудчих нь шүү” гэх ширүүн төрхтэй нохой нухдаг танихгүй ах нараас айгаад хөдөлж ч чадалгүй үлдсэн юмдаг.
Сэм гэтсээр алсаас харахад хөөрхий Түргээг минь чирж аваачаад хүүрийн захад цохиж алсан юмдаг. Сум үнэтэй цаг байжээ. Намайг бодвол Түргээ алдуурахыг хичээж, эргэж боргон, хуцаж архиран байдаг чадлаараа тэмцсээр үхсэн юмдаг. Түргээ гөлөг биш би гөлөг байжээ.

1990 ээд оны дунд үе. Багш нарын цалинг архиар тавьж байсныг бодвол улс эх орны байдал ямар байсан нь ойлгомжтой. Гэхдээ тулгандаа галгүй ч сэтгэлдээ галтай он жилүүд.
Шалгалтын дүн дуудах согтуу ангийн багш тааруухан сурдаг байсан найзыг минь “ Күээ энэ Баяраа сайн авчихаж, хэнээс хуулав” гэхэд нь Баярааг бор зүрхээрээ хичээж дүн авсныг нь мэдэх учир багшаа “Баяраа яагаад сайн авч болдоггүй юм” гэж хэдэрлэв. Багш юу гэнээ ахиад хэл гэв. Бүр дургүй хүрээд чангаар “Баяраа яагаад сайн авч болдоггүй юм бэ”гэж хашгирав.
Согтуу багш намайг ангийн 30 гаруй хүүхдийн өмнө гөлөг болтол зодсондоо. Амь тэмцсэндээ гарч зугтаах гэтэл барьж аваад л дэвсэлсэн юмдаг. Намайг зодуулж байхад ангид хэн ч байхгүй мэт нам гүм байж билээ. Сүрэг гөлөг байхыг сургаж.

Хэрүүлчийн дамжаагаар мөнгө олно гэж үнэндээ би бодож байгаагүй л дээ. Санаандгүй юмаар дүүрэн байдаг хүний амьдрал хойно доо. Нэг өглөө автобусанд суутал бөөн хэрүүл угтлаа.
-Мөнгөө төлж чадахгүй байж юугаа хийж орж ирсэн хулгайч вэ гэж кондуктор авгай ихэд бухимдсан бололтой амьсгал давхцуулан хэлэв.
-Яадаг юм, ядарсан хүн суугаад дөхчихье. Намайг суучихаар хэмхэрчих гээд байна уу гэж хижээлдүү насны навсархай хувцастай, халамцуу эр хэдэрлээд бүүр сандалд сууж тухаллаа.
-Чи бос, наад мөнгөө төлсөн хүнд суудал өг.
-Би хөл муутай гээд хээв нэг сууж байв. “Мөн янзын нөхөр юм даа” гэж би дотроо бодож байтал” нөгөө эрийн цаана суусан залуухан бүсгүй,
-Та зүгээр суугаач ээ.
-Яачаад байгаа юм.
-Наад гараа аваач ээ.
-Би гараа хаана тавихаа чамаар заалгах юм уу?

Ариун удмыг тань таслахгүй гэж
Алтан заадсаа салган байж
Амьдрал үхлийн ирмэг дээр
Аминаасаа амь тасалж
Ааваа гэж дуудах үр төрүүлж өгсөн хүн шүү дээ
Ханиа бүү гомдоогоорй
Хан тэнгэр хилэгнэдэг юм шүү

Бүл нэмж бүтэн амьдралтай явуулах гэж
Бундан зүрхнээсээ зүрх ургуулж
Бүлээн цусаа урсган байж
Бүтэн биеэ хувааж биенээсээ бие таслан
Бяцхан үрийг чинь төрүүлсэн хүн шүү дээ
Ханиа бүү гомдоогоорой
Ханийн тэнгэр хазайдаг юм шүү

Ойн согоо шиг гунхаж явсныг нь санаарай
Олон эрчүүдийн дундаас чамайг л сонгосныг нь ойлгоорой
Нэрээр тань овоглох цурав үрээ өсгөх гэж
Нялх биеэ хайргүй зүтгэхийг нь мэдрээрэй
Нойроо харамлалгүй нэг шөнө ч гэсэн туслаарай
Ханиа бүү гомдоогоорой
Халуун сүү нь ээддэг юм шүү

Зохиолч эрдэмтэн: Д.Сумъяа

Манай хот айлаас хүүхэд голдуу хэдэн хүн сулинд мордов. Жандантай ус, шуудай сав тэгнэсэн цагаан ингэний бурантгийг би ээжид өгөөд эргэхэд цагаан ингэ ботгоо дагуулан сэмбэн сэмбэн алхсаар одов. Сулчид гэгээ тасрахаас өмнө Хулгайн сүвээр элс давж Борхярын Цагаан толгой хүрч хоноод тэндээс маргааш нөгөөдөр суль түүж, нөгөөдөр оройдоо буцаж ирнэ. Бид тэдний араас жаал харж зогссоноо гэррүүгээ эргэн алхаж явахдаа гэнэтхэн аав ирэх ёстойг санав. Зургаан жил өнгөрсөн хойно шүү. Дотор хирдхийв. Гэвч яахав миний аав, миний хайртай аав юм шүү дээ. Бас одоо үхэр тугал, хурга ишиг миний толгой дээр үлдсэн болохоор тэдэнд хараа бэлчээв. Хэдэн ишиг салхи сөрөн гол захлан явна. Бодвол эхийгээ л эрж яваа биз. Ямаа, ишиг дуу дуугаа авч, бараагаа харах л юм бол хүчрэгдэхгүй гэж санаад урдуур нь гүйв.
-Чай, чай-ай! гэж алсаас чимээ өгч толгойг нь эргүүлж аваад. нохойн хэвтэш дамжин түнгэн дундуур харайлгаж явтал гэнэт өмнө минь Ноосай зогсож байхыг харав. Би зогтусав. Шингэн хэдхэн буурал үстэй, түүнийгээ шодойтол сүлжин самаар ардаа хатгадагсан. Яг л тэр хэвээрээ. Нутгийнхан хүүхэд, хөгшидгүй л Ноосай, Ноосай л гэнэ. Авгайлга юм уу, хоч юм уу, жинхэнэ нэрийг нь хэн гэдэг юм мэдэхгүй. Харин ямар ч хүнд гэм хоргүй, ганц бие хөгшин байж билээ.

Зохиолч: Баатарцогтын Сайнбилэг

Эмээгийн хэлсэн үгс үл мартагдана. Сүүлийн үед хуучрах тусам илүү ихээр мэдрэгдэх боллоо. Хачин юм шүү. Бага багаар нь буулгаж л сууна.

(өгүүллэг)
Хайчныхаа амыг хаачихгүй хачин золигууд. Хоёр ир уулзуулж яс амраахад яана. Хаа таарсан газраа чулуудчих юм гэж үглэсээр эмээ зуухны хажууд мөлхөх шахуу очоод галын хайчныхаа амыг хаалаа. Сая том ах гал өрдчихөөд гарсан гэж би хов хууч хоёрын дундуур хэллээ. Эмээ миний үгийг өлгөж аваад:
- Ээ нүгэл гэнэм гэж хэлээд` уулга алдана.
Дээрх хэрэг өдрийн дотор хэд хэдэн удаа давтагдлаа. Эмээ урьдын янзаараа үглэсээр хайчныхаа амыг хааж харагдана. Маргааш өглөө нь том ах гал түлэх гээд галын хайчаа хайгаад олсонгүй. “Чихэнд чийртэй, нүдэнд гэмтэй хэцүү санагдахаар нь хойд жалга руу хаячихсан” гэж хэлээд эмээ тоосон шинжгүй будаг нь халцарсан гутлын бор авдрандаа даавууны өөдөс чихэж хийлээ. Том ах хойд жалга руу хэдэнтээ гүйлээ. Хайч олдсонгүй. “Тэр хайч төрхөндөө буцсан. Дөргүй хүмүүст энэ хоёр данга” гэж хэлээд хонины хавирга шиг хоёр тахир төмөр зуухны ам хөндөлдүүлээд шийдлээ. Манай ах хоёр саланга төмрөөр арай хийж аргал хавчуулж байх даа “Эмээ эд муудлаа ч эзэндээ ээлтэй гээд хадгалдаг хүн тийм амархан хаяахгүй. Уг нь чиг онгорхой, хагархай байсан ч умайлгадаг уран шаглаатай хүн дээ” гэж өөртөө шивэгнэх, цухалдахын дундуур амандаа бувтнаж байгаа нь надад дуулдана. Манайхаар шинэ галын хайчиндаа дасахгүй гар хуруугаа түлчихлээ гэж гаслах хүмүүс хааяа дуулдах болов. Би ч ядам хуруун дээгүүрээ хэд хэдэн хүрэн бор сорвитой боллоо. Тэр өдрөөс хойш хэд хоногийн дараа тэнгэр харанхуйлж аянга цахилгаан цахиж тас няс хийсэн нүх шиг харанхуй шөнөөр эмээ минь биднийг орхин одлоо...

B3-008.JPG
Хэмжээс: 450x600 163k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4207

YolHad_44.JPG
Хэмжээс: 700x525 88k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 3104

zam-074.JPG
Хэмжээс: 600x450 73k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 2631