Том цагаан нударга эргүүлсэн бяцхан хүү өдрийн ажил тоглоом хоёрт ядраад бурхны урдуур бүх л хувцастайгаа нойрсчээ.
0дмаа зуухны амаар дүрэлзэх галын гэгээнд арьс нухлана. Ходоодоо хагартал цадсан Идэрбаатар төмпөнтэй махаа ад үзсэн мэт огцом түлхэн зайлуулаад,
- За, больдог ч юм уу даа гэж эргэлзэнгүй өгүүлснээ, гарынхаа тосыг арчих зуур,
- Нөгөө хоёр чинь орж ирж жаахан хуучлахгүй нь ээ?... Шөнийн уртад нойр ханачихаад хэцүү юм гээд гаанс тамхиа барьж авлаа. ТОМ гаансны төмөр толгойд нойтон бохь шоржигнон буцлах агаад басхүү Идэрбаатарын мэнгэртсэн уушиг хяхатнан шуугина.
Тэгтэл нөгөө гэрийн хос залуу орж ирлээ. Тэд өнгөрч буй өдрийн ажил явдлаа хэдхэн үгээр солилцоод таг чиг болов. Дөрвүүл чимээгүй нэлээд суулаа. Хар хялгасан ногттой мэт хууз Сүмбээ тэнэг дүйнгэ царайлан дуугарахгүй суух нь уйтгарыг улам хөдөлгөнө. Чингэтэл Идэрбаатар тэссэнгүй,
- Аль вэ. та нар сонин юм яриач гэж шаардав. Нөгөөдүүл нь "Бид сонин юм юугаа ярих вэ?...Ярьсаар, дахин давтан ярьсаар байгаад ярих юм аа барчихсан хүмүүс" гэж учирлалаа. Идэрбаатар өндийснөө,
- Зугаатай сонин юм жаахан хөөрөлдөж суугаад унтахгүй бол евлийн шөнө барагдахгүй юм. Та нарт ярьчихмаар юм бүр алга уу? … Эсвэл цугаараа худлаа ярьцгаах уу?... Уг нь сайхан худлаа ярих ч бас зүгээр шүү. Алив Сүмбээ чи нэг сайхан худлаа галлаад, уйдаа гаргаад өгөөч гэхэд нөгөө гэрийн эзэгтэй, нөхрөө өмөөрч,
- Заавал манай Сүмбээгээр худал яриулаад чи сонсож суухдаа яадаг юм бэ? Анх сэдсэн хүн чи өөрөө худлаа ярь. Миний хувьд юу ч хамаагүй сонсмоор байна гэв.
Нөгөө гурав ам амандаа Идэрбаатарыг худлаа ярихыг шаардлаа. Хууз Сүмбээ "аймаар юм ярь" гэж шалахад, Урантогос "элэг хөштөл хөхөрмөөр юм зохио” гэнэ. Харин 0дмаа 'өрөвдөж уйлмаар юм гоё' гэсэн санал гаргав. Идэрбаатар,
- Би ч уг нь худлаа залмаар л байна л даа. Тэнэг новш чинь даанч зохиож чадахгүй юм. Өнөөдөр би хонь хариулж явахдаа та нарт зориулж худал яриа зохиох гэж өдөржин оролдоод бүр цөхөрлөө гэснээ Урантогост хандаж,
- Чи биднийг бодвол гуравдугаар анги төгссөн, сонин гарчиглачихдаг хүн байна, нэг хөөрхөн юм зохиогоод ярьчих байх аа гэж горьдонгуй өгүүлэхэд,
- Тэр сонин хэвлэл чинь хаана байна? гээд Урантогос том алтан ээмгээрээ "зүгээр суухаар зүлгэж сууя" гэхчээр оролдов. Тэгтэл 0дмаа,
- Балайрсан биш худлаа ярьж яах юм бэ? Бүгдээрээ сайхан үлгэр ярьцгаая гэсэн санал гаргахад бүгд “тэгье, тэгье" гэж дэмжив. Тэгээд "хэн үлгэр ярих вэ" гэтэл үлгэр мэддэг хүн байсангүй. Тэд бас л Идэрбаатараас шаардлаа. Тэр гэдрэг авдар налж хэвтэнгээ,
- Би үлгэр мэддэггүй өлийсөн сохор, оньсого мэддэггүй олийсон сохор гэж зарлав. Дараа нь Сүмбээд тулгалаа. Сүмбээ ширүүн сахлаа тэмтрэнгээ,
- За байз би бодъё. Багадаа нэг үлгэр мэддэг байсан санагдана Харин юу гэж эхэлдэгсэн билээ?...гээд нүдээ аниснаа.
- Таван хар ямаатай юмсанж, тангад шар нохойтой юмсанж гэсэн үгнээс өөр толгойд юу ч үлдсэнгүй гэхэд Идэрбаатар ухасхийн өндийж,
- Уухай ... тэгээд цааш нь ... Наанаас чинь нэг юм цухуйх гээд байна. Сүмбээ минь сайн бод гэж олзуурхан хэлээд, арьс нухалж суусан эхнэртээ,
- Чи наадахь арьсаа боль гэм. Хүний бодол битгий сарниулаад бай гэж зандрав. 0дмаа арьсаа хойш тавиад банхар эсгий гутлынхаа цоорхой хоншоороор бултайсан ороолтоо цааш нь хуруугаараа чихээд гэмшингүй сууна. Идэрбаатар алгаа үрэнгээ,
- Сүмбээгээс минь ч нэг үлгэр гарах нь дээ, хөөрхий гэвэл, 0дмаа
- Хүүгээ сэрээх үү? Хөөрхий минь үлгэр сонсог гэлээ; Урантогос,
- Хүүхэд сэрээгээд хэрэггүй, жаахан байзна гэж тэднийг хориглоод нөхрийхөө хууз нүүрийг горьдонгуй ажив. Гүн бодлоосоо болоод Сүмбээгийн царай сахлаасаа ялгарамгүй болтлоо харлаж эхэлмэгц, түүний гэргий нөхөртөө дэм өгөхөөр
- Ээж минь уг нь надад зөндөө үлгэр ярьж өгдөг байж билээ. Би даанч бүгдийг мартчихаж. "Дэрсэн тэрэг дэн дэн. бөөр алаг бяруу бөн бөн, шар нохой туу туу" гээд л ээжийн минь ярьж байсан нүдэнд харагдах шиг боллоо гэхэд 0дмаа,
- Урантогос минь сайн бод. Наадах чинь лав сэтгэл сэргээх үлгэр шиг байна гээд бодолд дарагдсан эхнэр нөхөр хоёрт тэнхээ нэмэхээр сүүтэй цай аягалж өгөв.
- Ядаж ганц сайхан үлгэр сонсох аз байх байлгүй гээд Идэрбаатар чихээ хумсаараа ухлаа.
Эхнэр нөхөр хоёрын толгойд юу ч орсонгүй Шөнө яагаа ч үгүй эрт. Найдвар тасарсан Идэрбаатар гаанс тамхиа шүүрч авах зуур
- Сайн эрийн тухай сайхан үлгэр байдагсан гэхэд Сүмбээ,
- Сайн эр гэснээс золбин Гүдээ гэгч нөгөө хулгайч чинь үхсэн гэнэ гэж уулга алдах шахам мэдэгдэв. Идэрбаатар.
- Юу гэнэ ээ?... Арай үгүй байлгүй дээ гэж дуу алдсанаа царайгаа үрчигнүүлэн хуйсагнаж, Сүмбээ чи ийм сонин юм дуулсан мөртлөө түрүүнээс хойш ярихгүй биднийгээ зовоогоод л, чи бас тэгж байгаад янзын золиг байна шүү гэв. Сүмбээ,
- Золбин, баруун аймгийн тууварчин өвгөний хайртай морийг хулгайлчихсан юм гэнэ гэлээ.
- Уухай хэмээн Идэрбаатар дөхеж суув. Сүмбээ,
- Тэр тууварчин янзтай хараалч хүн байж. Тэгээд золбингийн гэдсийг дүүргэж ална гэж олонд зарлаад хэлсэндээ хүрдэг хүн гэнэ. Золбингийн гэдэс дүүрээд, сүүлдээ бүр тэнгэр шиг цэндийгээд өвчүүний нь бүдэрхийнүүд пүд пүдхийн мултраад мажийсан гэнэ. Хавирганы нь бураа мултарч байгаа чимээ айлынх нь айлд сонсогдож байсан гэж ярьцгааж байна гэж хуучлахад 0дмаа,
- Пээ бүү үзэгд. Тэр муухай амьтан нутаг руугаа тонилоо болов уу? гэж дуу алдаад итгэмтгий гэнэн нүдээр бусдыгаа ажиглаж, Арай худлаа болов уу? гэж эргэлзэв. Урантогос,
- Юу гэж худлаа байдагийм бэ? гэж нөхрийнхөө ярьсныг хамгаалаад, Жинхэнэ хараалч хүн чадаж л таарна гэж мэдэмхийрэв. Тэгсэнээ бас болоогүй,
- Идэрбаатар минь, чи л хараал жатгаас болгоомжтой явж үзээрэй дээ гэж сануулаад доогтой хөхрөв. Идэрбаатар,
- Ха, ха. Танай Сүмбээ бид хоёрын хэнийнх нь гэдэс эхэлж дүүрдэг бол? гээд таг дуугүй бодлогошронгуй царайлснаа,
- Хараал аа гэж?...Нөгөө гэдсий нь дүүргэж ална гэдэг чинь тэр дээ. Хараал ч тэгж алдаг, хавирга ч тэгж мултардаг гэж байгаа юм гэлээ.
Яриа цааш өрнөсөнгүй. Бүгд унтахаар шийдэж гадаа гарлаа. Хонь хороондоо налайж үхэр зэлэндээ тухтайяа хивнэ. Идэрбаатар,
- Мичид марал тонгойчихож. Ашгүй шөнө овоо орой болсон байх аа гэснээ, Хүмүүн төрөлхтөөн гэж ... элдвийн сонин хачин юм сонсох донтой, янзын амьтан юм даа. Тэгэхэд та нар энэ малыг хар даа. Гэдэс цатгалан хэвтэр дулаан бол сонсох мэдэх гэсэн хүслэн байхгүй, нэг бодлын сэтгэл амар сайхан ч юм уу даа хэмээн дулаан хэвтэрт хивэх хонь үхэртээ атаархсан янзтай өгүүлээд, шенийн харанхуйд их л гунигтай барайлаа.

Хашаат. Архудагийн өвөлжөө. 1995

ЦЭНДИЙН ДОРЖГОТОВ

Ц.Доржготов 1940 онд Архангайн Хашаатад төржээ. Луу жилтэй, бага, дунд сургууль, Москва хотын хэвлэлийн дээд сургууль дүүргэсэн.
Шог хошин зохиолын ''Дусал инээд", "Мөнхийн ус", "Бор морь", "Будааны хүүхэд", “Хүүхнүүдийн дунд ганцаараа", "Бодлын хулгай", "Ярьдаг дэвтэр”, "Шог зохиолч тэнэг байдаг". “Туулайн зүрхтэн”. "Бурхны ходоод лонх биш", "Хамба дээлт буюу дэлхий даахгүй баян" зэрэг ном мөн "Шим мандал' "Тэнгэр дуугарахын өмнө". "Yр удам танаа" роман тууж " Нарт өндөр" боть хэвлүүлж. “Тойрох хуудас” кино. "Шуурга” жүжиг бичиж. олны хүртээл болгосон байна.
Доржготов 1975 онд олон улсын шог хошин зохиолын "Алеко" уралдааны "Мөнгөн зараа” шагналыг монголоос хүртсэн анхны зохиолч. 1990 онд Д.Нацагдоржийн шагнал түүнд олгосон.

khongor001.jpg
Хэмжээс: 600x800 159k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 5096

art_13.jpg
Хэмжээс: 600x799 159k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4613

khongor052.jpg
Хэмжээс: 600x756 160k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 5133