Нар ороод ялаа шумуулын ид бужигнаантай зэрэгцэн... үүнийг уя, тэрийг хөлсөл , чи хаачив би яав гэх их шуугиан дундуур ирсэн "портер" нэртэй намхан цагаан ачааны тэрэгний тэвшнээс хоёр жаахан хүүхэд бууж манайхны хотонд бүл нэмэв.
Манайхны хот гэдэг нь манлай уяач Охиндойгийн "олон уяа"-ны бүл.Ирсэн дороо л биеэр багавтар нь Охиндойгийн адайр хүрний нуруунаа туслах уяач Номхоноор мордуулуулж харагдана."Адайр хүрэн" гэж унаач,уяач,яваачгүй нэрлэх эрлийздүү сэрвээ өндөр сайхан хүрэн морь.Сайхан нь ч сайхан л амьтан даанч адайр,ойролцоо гарсан хэнийг ч хазаж хайрч,зөрж өшиглөхийг нь яана.Ёстой л нөгөө сэлэм гялс, толгой бөндгөс гэгчээр.Харин эрхэм манлай адайр хүрнээ муу хэлэх нь байтугай муухай ч харахгүй.Аргагүй шүү дээ жилдээ хэд хэдэн мотоцикль,хоёр ч том бандгар жиип машин эзэндээ авчирсан гэцгээх.Тэр жиипнүүд нь хотод тансаг харшийнхаа гражид залардаг байх гэж бодоцгооно.

Охиндой гуай мярааж буй муужгай шиг инээж ч байгаа юмуу эвшээж ч байгаа юмуу хааяа нэг хярлайхаас өөр нүүрний хувиралгүй их л үс сахал болсон хүн.Уяач усанд ордоггүй гээд хумсаа ч хүртэл авахгүй.Гэсэн хирнээ бор дарсыг лонх лонхоор нь тонилгож өгнө дөө.Хотоос байсхийгээд л эрхмүүд заларч ирж "бяцхан ажил хэргийн уулзалт" болох.Тэдэн дотор зурагтаар гардаг өнөө их хэл ам хэрүүл шуугианы эзэд "сайд" дарга нар ч цөөнгүй.
"Олон хэрэглээний яам"-ны сайд гэх намхан цагаан залуу "адайр хүрэн"-ий цулбуур дээрээс огцом шүүрснээс болж өнөөх нь харьтан дээрээс нь үмхээд авав.Ээ...халаг яанаа та минь эвий...сайдыг хазчихлаа ш дээ...ээ тавьж үзээсэй ...гэсээр эгээтэй л Охиндой гуай адайр хүрнээ чихдсэнгүй.Хэсэг унаач багачууд гэнэн цайлганаар инээлдэж байгаад Охиндой гуайн уур омгийг бадрааж орхив."Муусайн гуйрамчингууд үхсэнээ хараав,юундаа инээсийм бэ.Нусан жур чи тэрхүрний цаад шанаан дээрээс олигтойхон барьж байхгүй яасийм бэ...хүн хазуулчихлаа .
Нусан жур гэж арав орчим насны шавилхан жаахан хүү өнөө портер дээрээс буусан хоёрын бага нь.Охиндой гуай сайдыг хамгаалсангүй гэж "Нусан жур"-д уураа гаргаж,оройн хоол өгсөнгүй.Оройн хоол ч гэж дээ усанд чанасан цагаан будаа.Унаач нарыг жин нэмж таргалчихна гээд өглөө гурван боорцог нэг аяга хар цай,өдөр хярамтай будаа,орой чанасан будаа.Унаач багачуудад хоол идээд суугаад байх зав ч олдохгүй.Хоёр,гурван зуугаад морь уяад хөлс авч туршсаар байтал тэдэнд хоол өгснөөсөө илүүтэй зүдрээнэ.За тэгээд хөлслөх гэж хажууд нь байгаа бидний нурууны хөлс гарахаар юм болно.Унаад давхиад,давхиад л байна.Нар салхи,бороо огт падгүй.Яв,яв,тат,тат заяагүй гуйрамч чадахгүй нь гээд дан даавуун өмд цамцтай хүүхдүүдийг хайр найргүй давхар суран ташуураар ороолгоно.Морь нь бүдрээд ойчвол хүүхэд л буруутан болно.Эрхэм манлайн өөрийнх нь "согтуу" ухаанаар уяж оёг суулгаж хөлгүй болгосон морьд бүдэрсэн ч унаач буруудаж хоолгүй хононо.Нэг ёсондоо мань манлайн сайн дурын хөдөлмөрийн "колони" гэлтэй.Амьдрал нь ядмаг аав ээжүүд хэнд хүүхдээ өгөөд явуулсан,юу болоод байгааг мэдэх ч үгүй.Манлайн өгсөн хэдэн бор төгрөг нь хоол болоод ходоодонд нь орсон л бол яс махны нь тасархай нь яаж шуу явааг бодох сөхөө ч үгүй тэртээ уулнаас цааш явахгүй,тэнгэрийн хаяанаас цааш газар үгүй хэмээн сэтгэх шинэ цагийн "хуучин хүү"-үүд
Наадам дөхөөд сунгаан ойртож морьд цөөрөөд,морь, унаач, уяач гурав хоорондоо овоо эвцэж,уур уцаар,хэрүүл шуугиан арай багасах,манлайн "шингэн зоог" ч татруу дуу.
Сайхан тогтуун орой "манлай" хуучин хөвөнтэй хүрэн даавуун дээлээ өмсчихсөн нударгаа савчин уяан дээрээ хүрч ирснээ "адайр хүрэн"-ийхээ зөв талын хүзүүнд наалдаад л байх.Морьтойгоо ярьдаг өвгөн гэсэн шүү юм бодоод эргэтэл хүрэн морь цовхчиж гарав.Угаас хүрэн адайр ааштай тул тэрхэн зуур хүүе...хаая...гэчихээд л аядахаар нь мартчихна л даа.
Наадмын өглөө эртээ морь ачдаг том машины шат буулгаж байгаад хориод морьд ачлаа.Хамгийн нандин байр "адайр хүрний"-х
Наадмын талбай өнгө алгалсан цэцэгс дэвссэн лугаа.Ямар ч сайхан наран тунгалаг өглөө вэ дээ. Морьдоо ачсан машинаас нь буулгаж наадмын талбайн ойролцоо бэлдэж зоосон уяандаа уяж дуусахын багцаанд мань манлай хуучин цагийн хүрэн тэрмэн дээл дээр мөнгөн тоноглолтой бүс бүслэж,шовгор оройтой малгайныхаа олон одонт бүчээ намируулсаар намбалаг алхан ирж явах нь аргагүй л "манлай"-даа.Удаж төдөлгүй "морь мордуулах" болтол өнөө "нусан жур" алга болж хэрэг мандаах нь тэр."Саяхан л энд байсан даа гээд туслах уяач Номхон гүйж одов.Хамгийн баруун талын майханд Нусан жур "яваач" ах дээрээ очсон байсныг Номхон барьж ирлээ.Ах нь "манлай"-н "босс"-уудын нэгэнд зарагдаж уяачдын хэлээр "морь тавиач,яваач" зэрэг ажлыг хийдэг аж.Морь тавиач,яваач хийдэг хүүхдүүд моринд хүндэдсэн учраас морь тэжээх,гараанаас морьдыг эргүүлж өгөх морь тавих хөлслөх зэрэг туслах ажлыг хийдэг боловч боссынхоо заавраар бусдын анхаарал татаад байгаа гадны морьдыг гараанаас шахах,хүүхдүүдийг нь "найраан"-д нь орохгүй бол зодож ороолгох энүүхэнд гэнэ.Хоёр алд орчим гурваар сүлжиж хийсэн сураар морьдыг биш унаач багачуудыг хашраадаг аж.Сургууль завсардсан архаг хэдэн банди нар олны наадам цэнгэлийг будлиулахад гар бие оролцож мөн ч олон наадамчдын урмыг хугалахад урхи болсон доо гэж олонхи ам муутай.
Адайр хүрнээ унаад гарааны зүг Нусан жур ганцаар гунигтай,толгой гудгар хэн нь ч юм нэг боссын хамгаалагч юмуу,туслах нь ч юмуу залуу "Ланд-105" машинаар туугаад шахам явахыг харсан миний өр өвдсөн сөн.
Өр өвдөх шалтгаан нь хэд хоногийн өмнө өмднөөс үүдсэн яриа билээ.Нусан журын өмсөж ирсэн хуучин муу жинсэн өмд нь морины хөлсөнд түлэгдээд өмөрч унаад өмдгүй болохыг харсан "манлай" нинжин сэтгэл гаргав уу,нэр нүүрээ бодов уу.Маргааш "Хархорин" зах орж "Нусан жур,Жижгээ хоёрт нэг нэг өмд авч өг хэмээн аж ахуйн даамалдаа даалгасан сан.Даамал залуу надтай хамт мотоциклоор хот явах болоод Жижгээ,Нусан жур хоёрыг төөлөх юм болов .Хэмжээг нь авч байгаа нь тэр."Нусан жур" гэнэт ахаа надад нимгэн даавуун өмд аваарай жинсэн өмд морины нуруу авчих гээд байдаг юм гээд арьс нь морины хөлсөнд хужир урган улайсан хонгоо урагдсан өмднийхөө салбархайгаар даран даран морио давираад цаашаа яваад өгч билээ.
Гэнэн хонгорхон "Нусан жур" минь дээ нэрийг нь гүйцэд мэдэлгүй нэг зуныг хамт өнгөрөөсөн дүүдий минь ээ.
Амьдралын хайргүйг мартаж
Адгуусыг хайрлах сэтгэлтэй үр минь дээ

Түмний цэнгэлийн баяр наадмаа гэж...

Буриад хатан
Хэмжээс: 582x600 145k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 5569

mongolia2007year-062.JPG
Хэмжээс: 600x450 92k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4108

khongor008.jpg
Хэмжээс: 600x553 134k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 5328