Тэрээр нулимсаа арчиж нүд хүрэх бүхнийг гүйлгэн харваас өөхөн чулуут хэмээх гэрийн чинээ толгой нүднээ тусахад хорин жилийн тэртээ тэнд балын амтыг амталсан «зөгий» болсноо санасан Сайнсанаагийн үргэлж харшилдаг таван махбодь амсхийх шиг болоход эвгүйхэн хөдөлбөл үеэр нахисхийдэг цэгц шулуун хөлөө аяархан зөөж гишгээд ямар нэгэн анир авсан согоо шиг зог тусан зогсож өөхөн чулуут толгойг ширтэн ингэж бодов.
Би хорин настай байжээ. Эр хүний өөдөөс эгц харж чадахгүй, харчуулыг сээтэн хаяхаар хамаг бие агзасхийж дургүй хүрдэг байсныг яана. Хүний ерөөл тавилан гэж хачин шүү! Өөхөн чулууны өврийн булгийн уснаас ус авч байтал Дүгэржав гэж зүс таних залуу хул морьтой давхин ирж билээ. Дүгэржав өтгөн хар хөмсөгтэй туранхай хөх царайтай, үг яриа гэж тун цэцэн цэлмэг. Түүний тас тас хөхрөх нь хичнээн хайр хүргэсэн гээ. Тэрбээр хавчиг хувинтай усыг минь өргөж өгөхдөө:
— Yгүй энэ чинь яасан хүнд юм бэ? гэв.
— Зүгээр зүгээр.
— Би дөрөөвчлөөд дөхүүлж өгье.
— Яах юм бэ? Би үүрээд л харьчихдаг юм чинь гэж намайг хэлэхэд Дүгэржав үг ч хэлсэнгүй хувинтай усыг мориныхоо буруу тал руу давуулж оосрыг зөв талын дөрөөнд дөрөөвчилж мордов.
— Хүн амьтан харвал муу хэлнэ байгаа гэж би дургүйцэх мөртөө дотроо дуртай, сайхан санагдав. Ээжий хонинд, аав хоршоонд ноос тушаах гээд явчихсан болохоор хувинтай усаа гэртээ хүргүүлсэн ч ичиж зовох юмгүй нүүр бардам байлаа. Гэсэн ч би байсхийгээд «Хүүе ээ, одоо би үүрээд харьчихъя» гэхэд Дүгэржав тоосон шинжгүй тас тас хөхөрч «Харин чи морин дээр морд. Би явган явъя» гэж хэлэх нь сайхан санагдуулж хайр хүргэнэ. Хархүү гадаа хувинтай ус буулгаж өгөөд явахдаа:
— Сайнсанаа! Чи маргааш ус авах уу? Гэв.
— Авалгүй яахав.
— Хэдүйд авах вэ?
— Yдээс урагш.
— Би чам дээр очно шүү.
— За яршиг даа. Улс муу хэлнэ, хэрэггүй.
— Очихоо очино гэж Дүгэржав хэлээд Богдын гол чиглэн давхиж билээ. Тэр шөнө миний нойр ч хүрээгүй. Дүгэржавын тас тас хөхрөх дуун чихнээ сонсогдож сайхан инээмсэглэдэг царай нүднээ үзэгдэх шиг хонож билээ.
Намайг хувингаа дүүргээгүй байхад Дүгэржав ирж, бид хоёр толгойн өврийн өөхөн чулууны ёроолд очиж суусан. Хайрт минь толгойн оройн өөхөн чулууг ширтэн байснаа над руу нэг их сайхан инээмсэглэж миний царайг өөхөн чулуу гэж өхөөрдөж билээ. Түүнээс хойш хорин жил бид хоёрын амины ярианд өөхөн чулуу гэсэн үг зүрхний жигүүр, сэтгэлийн чимэг болсон юм. Дүгэржавтайгаа суусан жил олдсон банди минь энэ жил хорь хүрч хүний бага эмч болов.
Хүүгээ өчигдөр суух сум руугаа явахад үнсэхэд манцуйндаа байхын нь үнэр яг хэвээрээ байна лээ. Тийм нялх амьтан олонд оточ болж чаддаг юм байх даа! Ядаж сумдаа суулгая гэхээр аав нь сургасан газар нь ажиллах газрыг зааж өгдөг ёстой гээд хөдлөхгүй шүү! Бие муу байна. Миний хүү эмч болсон юм бол ээжийгээ эмчлэг гэхээр чамайг эмчлэх аавын хүү, ээжийн охин олон бий шүү дээ гэх юм. Манай Дүгэржав гэж энэ нэгдлийн хэдэн адуутай хөөцөлдөж байвал ганц болдог хүн... Yгүй ээ! Бас тийм биш. Ажил амьдралаа аль алинийг нь боддог хүн. Yүрээр босож надад хоол цай хийж өгөөд явна. Бас орой ирж хоол цай хийж өгнө. Yсийг минь хүртэл самнаж өгнө шүү! Хүний хань гэдэг юутай ч зүйрлэшгүй. Ямар сайндаа ч эр эм хоёр нэгнийгээ нэг бие гэж нэрлэх вэ? Өвгөн минь улсын аварга адуучин, би аймгийн аварга саальчин цол хүртлээ. Өмсөх хувцас, идэх хоол элбэг, нэр бүтэн айлын зэрэгтэй явах шиг жаргал хорвоо ертөнцөд яаж байх вэ? Эх хүнд төрүүлсэн үр шиг нь хайртай юм хаа байх вэ? Гэсэн ч монхор хамартай хар нүдэн бандиасаа илүү хорчгор хөх өвгөндөө хайртай гээч! Эм бүр ийм байдаг болов уу?!... Яаж бие даагдахгүй байхад өвгөнийгөө ирэх чимээнээр гарч хараад нэг хэсэгтээ ясанд янгинаж байсан өвчин эдгэрэх мэт болно.
Өвгөнөө морио шонгоос уяад гэр рүү явахад царайг нь хараад тэр өдрийн ажил төрөл хэрхэн амжсан, миний бие муу байгаад сэтгэл түгшиж эм тан хүртэл олоод ирснийг мэднэ. Эр эм хоёр гэдэг чинь нүдний харц, нүүрийн хөдөлгөөнөөр бодож сэтгэж байгаагаа мэддэг төдийгүй үл үзэгдэх утсаар холбогдсон хоёр зүрх бие биеэ мэдэлцдэг юм. Өвгөн бид хоёр хэлгүй, дүлий болчихсон ч дутаж гутахгүй. Хүн юу сурч мэдсэн, ямар ажил эрхэлдэг байна түүнээ магтаж, түүндээ дурладаг. Малчин хүний ажил өдөр шөнөгүй үргэлжилдэг мөртөө бас өдөр шөнөгүй үргэлжлэн амардаг нь сайхан. Өвгөн минь хар үүрээр адуундаа явсан. Одоо ирэх болж баймаар юмаа. Би гэж... Давааны араас өдөржин өвгөнтэйгөө нэрс түүж үдшийн бүрий болохоор майхандаа хавчиг хувин, хувин жимстэй ирсэн. Өвгөн гадаа галлаж, хоол цай хийх мөчид галын гэрэлд эргэн тойронд байсан мод бараантан данхайхад миний айдас хүрч өвгөнийхөө өвөр дээр суух шахам байж хоол цайгаа дутуу хагас идэж уусан болоод хэвтэж билээ. Шар шувуу дуугарч, ой тар няр гээд л би айхдаа өвгөнийхөө элгэнд, толгойгоо наалдуулаад хэвтчихсэн.
— Сайнсанаа! Чи юунаас айгаад байна? гэж өвгөнийг асуухад би:
— Өөрөө харанхуй шөнө модон дотор гал түлж хүн айлгачихаад гэж хорин жилийн тэртээ өөхөн чулуун толгойн өвөрт хушуу унжуулан айлгаж тунирхсантайгаа адил болж билээ. Тэгэхэд өвгөн миний цээжээр чанга тэвэрч таг хэвтэв. Би зүүрмэглэж байснаа нам унтсан.
— Чөтгөр гээд босон харайж ирснээ ууц нуруугаа даран ёолж унасан гэдэг. Намайг хэдэн мөчийн хойно ухаан ороход үүр цайж байсан. Миний ууц нуруу лэнтийтэл хавдаж өвчин гэж ясандаа янгинаж яадаг аргаа барав. Өвгөн намайг дүүрсээр амны адгийн Жавынд очсон. Жав гуай гай зовлон болно гэж бодсон юмуу?! Аа эсхүүл тэр нэгэн жил багийн дарга байхдаа манайд согтуу ирж өвгөнийг алгадаж, өвгөн хоёул муудалцаж сумын захиргаа хүрсэн хоёр. Тэр хэргээс болж Жав багийн даргаас мултарсан гэж нутгийн ах дүүс ярьдаг. Энэ үнэн ч юм билүү! Худлаа ч байж болох юм. Бүү мэд ээ, юу ч гэсэн энэ удаа Жавын цулцгар хүрэн царай бараантан барайж, араандаа нэгийг зуусан нь илэрхий.
— Та нар одоо түргэн явцгаа. Миний хүүгийнх нялх нойтон хүүхэдтэй... гэж хөөж билээ. Харин Жавын гэзэгтэй «могой» хатгаж гээд зусаг хонины сүүгээр угааж, надад сүү уулгасан. Орой нь өвгөн бид хоёр үлгэн салган гэртээ харив. Өвгөн маань цагаан цайлган юу бодсоноо хэлж байж санаа амардаг хүн болохоор байсхийгээд шүүрс алдаж толгой сэгсрэн:
— Дотуур тамиртай, хар буруу санаатай хүн хорт могой хоёр адил. Жав, гэзэгтэйгээ могой хатгажээ гэхэд «Yгүй, үгүй шумуул...» гээд хүргээгүй. Эхнэрээ сүү энэ тэрээр эмчлэх гэхэд хорьж, үүнд эмнэлэг мэмлэгийн хэрэг ч байхгүй гэж бүдүүн томоотой наана цааныг мэддэгээрээ биднийг тайвшруулан байж, эмнүүлээд эмнэлэг авахааргүй болгож хүүхнийг минь алсан хүн гэж өвгөний хэлдэг үнэн. Миний бие үнэхээр өөдлөхөө байлаа.
Дотуур тамиртай, хар буруу санаатай хүн хорт могой хоёр адил гэж өвгөний хэлдэг гэж бодох сацуу Сайнсанаагийн нүднээ Жавын заналт хар бараан царай аймшигтайяа үзэгдсэнээ, хар эрээн могой болон хувирахад саахь эхийн ухаан балартаж салхинд цохиулсан зул адил болжээ.

РЭНЖИНГИЙН САЙЖАА
Зохиолч Р.Сайжаа 1930 онд Завхан аймгийн Эрдэнэхайрхан суманд төржээ. 1963 онд Хууль цаазны дунд сургууль төгсжээ.
1954 оноос «Сахалт чөтгөр», «Нэргүй захидал», «,Сэвлэг», « Далдын хар дээл» зэрэг өгүүлэг, туужийн ном, «Бага дарга» роман бичжээ.

Буриад хатан
Хэмжээс: 582x600 145k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 5268

B3-015.JPG
Хэмжээс: 450x600 76k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4606

zam-070.JPG
Хэмжээс: 600x450 34k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4593