Чимээгүй хонгор элсэн дундаас загийн мөчир сэрвийж "Би чинь заг юм шүү. Элстэй ч элсгүй ч, бороотой ч бороогүй ч ургахаа л ургана" хэмээн шийр заан зөрүүдлэх мэт нялх ногоон шилмүүсээ муурын сахал шиг сэрвэлзүүлж, аниргүй говьд амьсгал уужирна. Элс ч буянт энэ загийн хаяа бараадан зуны наранд нозоорон амарч байх шиг... Нар цоноосон говьд амьд амьтны бараа харах гэгч юутай сайхан. Сэтгэл сэргээд л ирнэ. Тэртээ баруун сайрт хэсэг тэмээ зэрэглээн дунд бүрэлзэж торолзон тэнгэр газрын савслагат багтаж цөхөнө. Чингэжээ байтал хажуухан талаас минь ганц халтар гүрвэл элсэн дээгүүр мөрөө жирийлгэж манхан өөд таваргаж гарлаа. Амьд юм болохоороо элс нураан өөрөө хамт гулсаж газар хороох юм биш.
     Миний багад энэ элс манай Бор нуруунд байлаа. Бор нурууны ганц даваа болох Элсэн Боговч дээр өрөм шиг мэлтийж байдагсан. Сумын наадмаар их насны морьд заавал тэр давааг давдаг, давахдаа суурь муутай хэдэн хүүхдийг гээж, мориноосоо унасан жаалууд юу ч болоогүй юм шиг тэр элсэн дээр тоглож суудагсан. Удаж төдөлгүй морь хөтөлсөн ах нар давхилдан ирж хомоол шиг гээгдсэн тэднийг цуглуулж буцна. Хүүхдүүд өөрийн бурууг Боговчийн элсэнд чихэж, ингэж ч хурдлаж явсан, тэгж ч дээгүүр давхисан гэж ам амандаа худал хөөрцөглөж, хойтон жилийн наадмаар л ганц сайн уралдана даа гэлцэн гэмээ цайруулна.
     Морины донтой Борхүү аажаа гурван атаар зодож авсан хулсан хусуурынхаа хир хөлстэй хадгаар байн байн оролдон баярхаж "Энэ элсийг зайлуулаад хаячихдаг болоосой. Сумын төвийнхөн гар нийлбэл юухан байхав. Тэгвэл миний өндөр хул сум шиг л ниснэ дээ" гэж энгэрээ задгайлан, эрхий мөнгөн товчнуудаа шагшруулж адгана. Элс зайлуулах энэ санаагаа сумын даргадаа цухуйлгаад авсан. Сумын дарга маань бурхан шиг хүн болохоор инээгээд л сууж байсан Борхүү аажаагийн тэр яриа мөн л ам дамжсан явган зугаа болж амьтан хүний элэг доог өгдөөн "Өнөө Борхүү чинь Боговчийн элсийг зайлуулж бидэндээ буян болох юм байх аа" гэлцэж хэсэгтээ шуугилаа.
      Жил сар улиравч наадам болдгоороо болж, морь уралддагаараа уралдаж, элс байдгаараа байсаар л байлаа. Хэл ам хорон зарим нь "сумынхаа төвийн хогийг цэвэрлэж чадахгүй хэвтэж Боговчийн элсийг зайлуулна гэдэг Аажаа дарга хоёрын насны үлгэр" хэмээн цэцэрхэж, тэр яриа тэгэсхийгээд аядлаа. Нэг л мэдэхэд мөнөөх даваа тэгнэсэн тохомон элс урагшаа хошуурч, араасаа шуугдсаар Боговчоо давчихсан байсан. Түүнийг харсан хашир зарим нь "Элс нүүгээд нэг л биш дээ. Энэ баян Алтайн зан хувирч байна. Хавар намрын шуурга нь дийлдэхгүй авч шидчих гээд” гэлцэн их л хашир санаа гаргана
       Хүмүүс ярьж, аж төрж, цагийн дөрвөн улирлыг эргэлдүүлж байхад элс нүүдгээрээ нүүж шувууд буцдагаараа буцаж, ирдгээрээ ирж, амьдрал цаг хугацаагаа даган урсч байдаг аж.
       Ихэсийн хоолойн тоорцог хэдэн манхан ийм нутаг сэлгэж байгааг энд хэн ч мэдэхгүй дүлийрч суутал мөнөөх ад шоо болж байсан элс нь аль хэдий нь гол ус шиг урсан, хүмүүс харин ч элсээ үгүйлэх болов. "Боговчийн хар хайрга морины хөл авчихлаа" гэж үглэх хүн ч олширлоо. Байгаа юм илүүдэж, байхгүй юм үгүйлэгддэг хорвоо гэдэг энэ дээ.
      Төхөмийн хэдэн загийг мангас шиг залгилсан элсэн манхан зуун зуунаар тэсэв гэж үү. нүүдлийн шувуу шиг түүчээлэн цуварсаар нутгийн дээс алхан хүний газар хүрэнтэж байхыг хэн мэднэ.
      Борхүү аажаа маань ухаан тохь тэгширсэн хойноо бага залуудаа хэлж байсан үгэндээ битүүхэн харуусч "Yгүй энэ олон чинь элс аюултай, цөлжүүлдэг барьдаг гээд л байх юм. Тийм ч юм уу, үгүй ч юм уу хэн мэдлээ. Элс нүүчихээр нутаг эзгүйрчихсэн шиг эвгүй золиг байна шүү" гэж ирээд л үглэнэ. Юу атугай ч Ихэсийн хоолойн хөтлөлцөө манхан элс хэдэн жилдээ л хэрэгтэй хэрэггүйгээ дуудуулж нүүн нүүсээр Төхөм хүрчээ. Төхөмөөс цаашаа газар гэж бас бий.
       Их элсний захад би энэ дуртгалыг бодолдоо хэлхэж, зулайдаа цас чалмаалсан хөх уулсаа харж суулаа. Түрүүнээс хойш сэвшээ мөрөөдөн элсний нуралд амь дүйн дээшээ мацах хуруун чинээ гүрвэл тамир нь тасрав бололтой хөл доогуур жирийлгэж, хомоолон төдий чулуун дээр эрхэмсэн сууж өөртөө томдсон амаа байдгаар нь ангайн нимгэн гүзээгээ балхалзуулж жаргана. "Амьд амьтан амаа байдгаар нь ангайн жаргадаг" гэсэн алдуул үгийг би хаа нэгтээ сонссон байх юм. Ингэхэд энэ орчлонд илүү юм гэж байна уу, бодвол үгүй байх аа Бид гэдэг газар дэлхийд хүн л байвал бусад нь хамаагүй мэт санах нь бас л ухаан цөлхийн шинж гэлтэй.
      Их говийн наран доор тэмээ мал торолзож, хонин зэрэглээ мяралзсан энэ аниргүй мөчид ч элс нүүж л байгаа даа гэхээс сэтгэл гэгэлзэх ч шиг, цаанаа л уйтгартай.
      Орхиод нүүсэн шувууд даль жигүүрээ цуцаан эргээд ирдэг бол газар шорооны минь алтан үртэс энэ манхан хонгор тэнгэрийнхээ доор төгсдөг нь хүний хорвоогийн жам гэвэл би биш элс үлдэнэ. Нүүсэн ч суусан ч үлдэнэ.
      Угалзан хээтэй элс минь уул Алтайдаа л үлдэж хайрлаарай. Орчлонд илүү юм байдаггүй, тэгвэл манай Алтайд ч илүү юм үгүй.

 1998 он

САНЖИЙН ПYРЭВ

       С.Пүрэв 1941 оны 12 сарын 16- нд Говь - Алтай аймгийн Дарви суманд төржээ. Yргэжилсэн үгийн зохиолч, Улаанбаатар хотноо худалдааны тусгай мэргэжлийн дунд сургууль 1960онд, Москва хотноо А.М.Горькийн нэрэмжит Утга зохиолын дээд сургууль 1980 онд тус тус төгссөн.
      1963 оноос эхлэн уран зохиол бичих болжээ. С.Пүрэв М 3 Э –
ийн шагнал МYЭ - ийн шагнал Д Нацагдоржийн шагнал, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн цол хүртжээ.
      Тэр "Уулын цуурай" 1971, "Эх газрын чулуу" роман 1973 "Оноо илүүдэхгүй" 1974, "Уулын намар" туужууд 1977 "Эх газрын чулуу" роман 1979, "Сэтгэлийн илч" 1979, “Гурван говийн зэрэглээ" 1982, "Азын цэнхэр уул" 1983 "Зүрхний өчил" 1986, "Цаг цагийн урсгал' 1936 "Усаа дагаж жаргана” 1987, “Шинэ өдөр" 1988, "Эргүүлэг” 1989. "Сүнс сүүдэр" 1990. "Усны гудамж" роман 1990, "Чулуун хаалга" роман 1990 "Буурал бүрий" 1992, "Их усны хаялга". "Алаг заяа" роман, “Гурван говийн зэрэглээ" МУЗД 69-р боть, 2001, "Уул усны дуудлага" 2001. "Азын цэнхэр уул” шилдэг өгүүллэгүүд 2003 зэрэг ном бүтээжээ.
 

B2-006.JPG
Хэмжээс: 600x450 83k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 5434

mongolia2007year-057.JPG
Хэмжээс: 600x450 137k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 3865

mongolia2007year-020.JPG
Хэмжээс: 600x450 48k
Сэтгэгдэл: 0
Үзсэн: 4037